Tire’de Kızıl Deli Sultan Zaviyesi

Batı Anadolu’nun ve Balkanların Türkleşmesinde ve yurt edinilmesinde etkin adlardan olan Kızıl Deli Sultan’ın asıl adı Ali’dir. “Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi” adıyla adına efsaneler üretilen bu Türkmen kocası, Bektaşilerin gözde adlarından olup, aynı zamanda Hacı Bektaş Veli Dergahı postnişinlerindendir. Kızıl Deli Sultan’ın belgelerde kimi kez Kızıl Divane olarak işlendiği de görülmektedir.
Tire’deki Kızıl Deli Sultan Zaviyesi, kentin tarihi coğrafyasında Ali Baba, Hacıköy ve Boynuyoğun gibi önemli bir yerleşim üçgeninin doğu ayağında yer almaktadır. Beylik Devri’nin ünlü zaviyelerinden olan Kızıl Deli Sultan zaviyesi, köyün sırtında, bugün “Dede Evleri” denilen semtte bulunmaktaydı. Boynuyoğundaki zaviyeye beylik devri liderlerinden Aydmoğlu Cüneyt Beyin vakıfları vardır. Cüneyt Bey, köy sınırında İlyas oğlu Hacı Mehmet’ten 50 altın florine satın aldığı kestaneliği zaviyeye bağışlamış olup gelen gidene (Ayende ve revendeye) ve fukaraya sarf oluna diye, koşul getirmektedir. 1583 Tarihli bu belgede, zaviyede şeyh Mevlana Şeydi Alaeddin bulunmaktadır. Belgeden zaviyenin 5 hücreli olduğunu öğrenmekteyiz. Bu dönem belgeleri içinde yine 1531 yılı kaydında , “Vakfı zaviye-i Deli Baba der karye-i Boynuyoğun” ibaresinin yanısıra, köy civarından Abdi Bey’in zaviyeye kestanelik vakfı görünmektedir. Zaviye coğrafyasından günümüze sadece “Dede Evleri” adlı bir semt mirası ulaşabilmiştir. Yıldırım Bayezit’in Aydınoğulları Beyliğini Osmanlı topraklarına katması sırasında, Kızıl Deli Sultan’ı Balkanlara taşıması ve burada evlatlık mülkler olarak “Tırfıllı Viran, Büyük Viran, Darı Bükü) adlı üç köy bağışı dikkati çekmektedir. 1402 (H.804) tarihli mülknamede, Yıldırım Bayezit’in “Kızıl Deli’ye verdüm ki” hükmü daha sonra II.Bayezit tarafından da onaylanmıştır. Rumeli’ye ayak basışı, 1412 (H.815) Tarihli vakfiyesinde “Diyar-ı Rumeli İslam ile müşerref oldukta gelen…” ifadesiyle verilmektedir. Yıldırım Bayezit, Kızıl Deli’den boşalan Boynuyoğun Köyü’nü bu kez “Kıranoğulları’na” tımar olarak vermiştir. Kızıl Deli Sultan’ın Tire’nin Boynuyoğun, Birgi’nin Tekirli (Bekirli) Köyle¬rindeki zaviyeleri dışında Tire’nin batı kesimindeki su yollan ve çeşmeleri Sadrazam Lütfi Paşanın 1543 tarihli vakfiyesinde de yer almaktadır. Buradan, Kızıl Deli Sultan’ın Tire’nin batı kesimi su hizmetlerinde öncü adlardan olduğu anlaşılmaktadır. Yine, köyün kuzey eteğindeki ünlü Hacıköy Mezarlığı tarihi açıdan en kayda değer belgesel özellikli bir kabristan¬dır. Ayrıca, köyün üstündeki kestaneliklerin zaviyenin vakıfları olduğu, vakıf kayıtlarından anlaşılmaktadır.

Kaynak : Devlet Arşivlerinde Tire, A.Munis Armağan, 2003

http://www.tiremportal.com/index.php/Tarihi-Mekanlar/Tire-Zaviye-ve-Tekkeleri/Kizil-Deli-Sultan-Zaviyesi.html